Plaatsvervulling bij erfenis

Alles over plaatsvervulling bij erfenis – helder uitgelegd

In het erfrecht kom je regelmatig de term plaatsvervulling tegen. Dit is een belangrijk juridisch principe dat voorkomt dat erfgenamen “wegvallen” zonder dat hun deel van de erfenis goed geregeld is. In deze blog leggen we in begrijpelijke taal uit wat plaatsvervulling precies is, wanneer het speelt, wat de voorwaarden zijn, en geven we praktische voorbeelden.

Wat is plaatsvervulling bij erfenis?

Plaatsvervulling betekent dat als een erfgenaam niet meer in leven is op het moment dat de erfenis wordt verdeeld (het overlijden van de erflater), diens kinderen (of verdere afstammelingen) in zijn of haar plaats komen. Zij vullen de plaats van de erfgenaam die er niet meer is.

Het doel van plaatsvervulling is om het erfdeel van de overleden erfgenaam naar diens nageslacht te laten gaan, in plaats van dat het naar de andere erfgenamen verschuift.

In welke situaties geldt plaatsvervulling?

Er is plaatsvervulling in de volgende situaties:

1. Voor overlijden van de erflater
   Als een kind van de erflater al overleden is vóór het overlijden van de erflater, nemen diens kinderen (dus de kleinkinderen van de erflater) de plaats in.

2. Verwerping van de erfenis
   Als een erfgenaam bewust de erfenis verwerpt, bijvoorbeeld om financiële of persoonlijke redenen, dan kunnen diens kinderen via plaatsvervulling erfgenaam worden.

3. Onwaardig om te erven
   Als iemand bijvoorbeeld schuldig is aan een ernstig misdrijf jegens de erflater en daardoor onwaardig is verklaard om te erven, dan kan ook plaatsvervulling optreden.

Let op: bij testamentair erfrecht (wanneer de erflater een testament heeft opgesteld) hangt het af van de inhoud van dat testament of plaatsvervulling van toepassing is. Soms sluit een testament plaatsvervulling juist uit.

Voorbeeldsituatie 1: Erfgenaam overleden

Stel: Jan overlijdt. Hij heeft drie kinderen: Piet, Els en Kees. Maar Kees is zelf vijf jaar eerder overleden. Kees heeft op zijn beurt twee kinderen: Emma en Thomas.

Als Jan geen testament heeft opgesteld, zijn Piet, Els en (normaal gesproken) Kees zijn erfgenamen. Omdat Kees is overleden, komen Emma en Thomas via plaatsvervulling in zijn plaats. Het erfdeel van Kees wordt dan verdeeld tussen Emma en Thomas.

Voorbeeldsituatie 2: Verwerping van erfenis

Stel: Marijke overlijdt. Haar zoon Bart weigert de erfenis omdat er schulden zijn. Bart verwerpt dus de erfenis. Bart heeft twee kinderen, Sophie en Lisa.

Doordat Bart verwerpt, treedt plaatsvervulling in werking. Sophie en Lisa krijgen dan elk de helft van het erfdeel dat Bart zou krijgen. Ze mogen zelf bepalen of ze de erfenis accepteren, beneficiair aanvaarden of ook verwerpen.

Wat zijn de voorwaarden voor plaatsvervulling?

Voor plaatsvervulling gelden de volgende voorwaarden:

• Het moet gaan om een wettelijke erfgenaam.

• De erfgenaam is overleden vóór de erflater, heeft verworpen, of is onwaardig.

• De vervanger moet afstammen van de oorspronkelijke erfgenaam (kind, kleinkind, enz.).

• De plaatsvervulling is per tak (dus per kind en diens nakomelingen).

De plaatsvervulling gaat in de rechte lijn omlaag. Dus als een kind van de erflater is overleden, komen diens kinderen ervoor in de plaats. Zijn die ook overleden, dan diens kleinkinderen, enzovoorts. Kijk op deze pagina als iemand onterfd is.

Bij testament: geldt plaatsvervulling dan ook?

In beginsel geldt plaatsvervulling automatisch bij wettelijke erfopvolging. Bij testamentair erfrecht ligt dit anders. Daarin mag de erflater namelijk expliciet bepalen wat er gebeurt als een erfgenaam overlijdt vóór de erflater.

Bijvoorbeeld: “Indien mijn zoon Jan vóór mij overlijdt, dan gaat zijn erfdeel naar mijn dochter.”
In dit geval is er géén plaatsvervulling naar de kinderen van Jan.

Als het testament hierover niets zegt, dan wordt meestal aangenomen dat de wettelijke regels gelden — dus ook plaatsvervulling.

Waarom is plaatsvervulling belangrijk?

1. Voorkomt dat erfenis ‘verdwijnt’
   Zonder plaatsvervulling zou het erfdeel van een overleden kind mogelijk naar de andere erfgenamen gaan, en niet naar de kleinkinderen. Dit is vaak niet de bedoeling.

2. Rechtszekerheid en eerlijke verdeling
   Het waarborgt dat erfgenamen binnen de familie in de juiste lijn worden opgevolgd, zelfs als er sprake is van overlijden of verwerping.

3. Relevantie bij grote families
   In grotere families of bij samengestelde gezinnen speelt plaatsvervulling vaker en voorkomt het onbedoelde scheve verdelingen.

Belangrijk om te weten

• Je kunt plaatsvervulling niet uitsluiten in het wettelijk erfrecht, maar wel in een testament.

• De plaatsvervulling is alleen voor nakomelingen. Broers, zussen, ooms of tantes kunnen niet “vervangen” worden.

• Bij plaatsvervulling moeten de nieuwe erfgenamen (bijv. kleinkinderen) ieder zelf kiezen of ze de erfenis aanvaarden of niet.

Tot slot

Plaatsvervulling zorgt ervoor dat een nalatenschap eerlijk verdeeld wordt, ook als een erfgenaam niet meer in leven is of de erfenis weigert. Vooral bij het ontbreken van een testament of bij onverwachte situaties biedt dit juridische vangnet bescherming aan de volgende generatie